Nieuws

Ervaringsdeskundigheid is dé manier om de kloof tussen praktijk en beleid te dichten

Haar neerzetten als de founding mother van opleidingen voor ervaringsdeskundigen klinkt wellicht wat zwaar. Maar ere wie ere toekomt: Gerda Duijvestijn, die begin 2023 – na ruim dertig jaar in het onderwijs – is afgezwaaid bij Zadkine, deed precies dat. Oftewel: hulpvragers uit de GGZ of verslavingszorg klaarstomen tot hulpverlener.

Vanaf de start in 2002 is Duijvestijn (nu 65) als docent en supervisor betrokken bij de eerste mbo-opleiding voor ervaringsdeskundigen in de psychiatrie en verslavingszorg. Een voor Nederland unieke opleiding die studenten aantrekt uit het hele land; van Middelburg tot Zutphen, van Roosendaal tot Hoorn. Zadkine zorgt door scholing voor een rolverandering: ‘van hulpvrager tot hulpverlener’.

Onlangs was zij aanwezig bij de laatste diploma-uitreiking in aanloop naar haar pensioen. Voor Duijvestijn altijd weer een trots, maar ook emotioneel moment. ,,Onze studenten hebben het over het algemeen niet gemakkelijk gehad in het leven. Ze hebben veel tegenslagen moeten overwinnen.”

,,Er zitten mensen bij die als kind mishandeld zijn. Of lange tijd hebben geworsteld met depressies. Ondernemers die vanwege drank- of drugsproblematiek al hun zaken bankroet zagen gaan. Kortom, een diverse groep, maar met één gemene deler: ze hebben hun tegenslagen overwonnen en willen nu andere mensen helpen hetzelfde te doen.

” Dat ervaringsdeskundigen een meerwaarde hebben voor de GGZ, daar is Duijvestijn van overtuigd. ,,Doordat ze het traject zelf ooit hebben doorlopen, weten ze precies wat cliënten doormaken. Als bruggenbouwer en hoopverlener. Bovendien hebben ze een voorbeeldfunctie. Cliënten kunnen zich aan hen optrekken onder het mom van ‘als hij of zij het kon, kan ik het ook’. Maar ja, een beetje pedagogische kennis komt daarbij dan wel van pas. Op gevoel of ad hoc kunnen reageren, mag dan een aangeboren kwaliteit of vaardigheid zijn. Het is net zo goed een valkuil.  Wil je als ervaringsdeskundige mensen écht verder kunnen helpen, dan moet je bepaalde vraagstukken systematisch kunnen benaderen. Je almaar laten leiden door impulsiviteit heeft in het onderwijs geen plek. Een reden bijvoorbeeld waarom studenten minimaal 21 jaar moeten zijn alvorens tot de opleiding tot ervaringsdeskundige te worden toegelaten.

Eerst in de zorg gewerkt, voornamelijk met mensen met een verstandelijke beperking, verbrede Duijvestijn daarna haar horizon. De voornaamste rode draad: ‘dat ik altijd werkte met mensen die op de een of andere wijze met één been buiten de maatschappij staan’. Destijds nog werkzaam bij de Wielewaal was Duijvestijn al betrokken bij de toenmalige inservice-opleiding aldaar. ,,Zeg maar om huidige medewerkers beter te leren omgaan met de doelgroep.” Een opleiding die sindsdien is opgegaan in het Sociaal Pedagogisch Werk (SPW). Een studierichting op mbo-niveau, als een van de eerste in Nederland omarmd door Zadkine; haar latere werkgever.

Niet veel later kwamen daar andere opleidingen bij. Maatschappelijke Zorg (MZ) bijvoorbeeld. Voor begeleiders in onder andere een activiteitencentrum of woonvoorziening. Maar ook de beroepsopleiding Begeleider geestelijke gezondheidszorg (BGE); gericht op (aspirant-)studenten die zelf ervaring hebben als cliënt in de geestelijke gezondheidszorg. Destijds betrokken als supervisor voor studenten in het voortraject van de BGE-opleiding, naast het lesgeven aan SPW-studenten bij Zadkine, besloot Duijvestijn definitief over te stappen naar de ROC. Om, zoals eerder gezegd, in 2002 les te gaan geven aan haar eerste SPW-BGE lesgroep.

Een mooie periode, blikt zij nu terug. ,,Destijds werkten we voor de supervisie binnen de BGE nog met kleine groepjes van maximaal drie of vier studenten. Samen keken we dan wat er nog in de weg zat om hun gedroomde beroep uit te voeren.”Ruimte en tijd die zij elke opleiding zou toewensen. Wie ben ik en wat wil ik bereiken, zijn volgens haar vragen waar iedereen, inclusief huisartsen, staalvlechters en tekstschrijvers, wel eens mee moeten worstelen. Duijvestijn: ,,Vooraf of gaandeweg een opleiding ontdekken of je daarvoor de juiste inhoudelijke en menselijke skills bezit, is altijd mooi.”

Bovendien, de opleiding BGE is sindsdien enorm gegroeid. Mede dankzij Marjo Boer, bestuurslid bij de Vereniging van Ervaringsdeskundigen en (co-)auteur van meerdere boeken over het onderwerp, oud docent en sturende kracht. In de ogen van Duijvestijn meer nog dan zijzelf iemand die van ‘ervaringsdeskundigheid een eigen beroepsgroep heeft gemeden’. Ook van groot belang in dit verhaal is Howie the Harp geweest. Een voormalige Amerikaanse dakloze die, uit onvrede over wat hem en anderen met een ‘psychiatrisch stempel’ in de samenleving overkwam, begin jaren 90 het peer-to-peer concept bedacht. Mensen met een psychiatrische geschiedenis, door hun levenservaring en talenten, elkaar laten ondersteunen in hun herstel.

Vanuit deze gedachte is een baanbrekend programma ontwikkeld dat de deelnemers traint om zelf controle te houden over hun welzijn en hen opleidt om te functioneren als professional in de sociale hulpverlening. Howie overleed in 1995 op 42-jarige leeftijd aan een hartstilstand, kort voordat het eerste opleidingsprogramma van start ging. Maar inmiddels worden zijn lessen sinds 2012 ook in Rotterdam aangeboden door Stichting Pameijer, dat mensen ondersteunt voor wie deelnemen aan de samenleving lastig is. Bijvoorbeeld door psychische problemen of een (lichte) verstandelijke beperking.

Duijvestijn: ,,Deze Howie the Harp opleidingen, of liever: ‘cursussen’, leveren deelnemers een certificaat op, geen diploma. Met andere woorden, dat certificaat wordt elders nergens officieel erkend.”Zadkine is in het gat daartussen gesprongen door, in samenwerking met Howie the Harp en gekoppeld aan het gecertificeerde mbo keuzedeel Ervaringsdeskundigheid, hiervan een breed erkende opleiding te maken. Ook wel bekend als de éénjarige opleiding Moed, wat staat voor Medewerkers Opleiding ErvaringsDeskundige.

Een gouden greep, aldus Duijvestijn die het vooral jammer vindt dat ze al met pensioen is wanneer deze opleiding (enkel toegankelijk voor mensen met minimaal een mbo-3 werk- of denkniveau en zelf ook een ingrijpende levenservaring hebben doorgemaakt) ‘nog verder wordt ontwikkeld en gefinetuned’. Aan dit alles een belangrijke bijdrage te hebben geleverd, is voor haar – voor nu – echter genoeg. Al hoopt ze dat opleidingen rondom ervaringsdeskundigheid zich in de toekomst ook uitbreiden naar andere thema’s dan de GGZ en verslaving alleen. Slachtoffers van bijvoorbeeld de toeslagenaffaire, of de sloop van de Tweebosbuurt – en wat voor impact dat op hen had - zijn op hun manier ook ervaringsdeskundig. En ook hun ervaringen kunnen de maatschappij en toekomstige beleidsmakers vooruit helpen. Sterker, er zitten al studenten in de opleiding.

De opleiding wordt sinds 22 september 2022 ook aangeboden als Sociaal Werk variant.

En als dat zover is zal ook de gepensioneerde Duijvestijn, ‘dan wellicht vrijwilliger bij een dierenasiel of actief als mantelzorger’, hen vanaf de zijlijn stilletjes supporten. ,,Ervaringsdeskundigheid is namelijk voor groot belang om de kloof tussen praktijk en beleid te dichten,”